Planificació territorial ambiental en territoris indígenes: una anàlisi des de Colòmbia
DOI:
https://doi.org/10.1344/sn2022.26.35249Paraules clau:
planificació territorial ambiental, autonomia territorial, ordenament indígena, invasió jurisdiccionalResum
Els territoris indígenes a Colòmbia amb títols col·lectius, o resguardos, constitueixen àrees on les institucions indígenes poden exercir la seva autonomia territorial. En aquest context, els pobles indígenes porten a terme la planificació territorial ambiental de llurs resguardos, qüestió sobre la que s’ha investigat poc. Per tal d’entendre la planificació territorial indígena, en aquesta investigació s’agafa El Duya del poble Salia com a cas d’estudi. La recol·lecció d’informació es va fer a través de l’anàlisi documental, entrevistes semiestructurades i observació participant. La recerca mostra que el poble Salia planifica a diferents nivells i mitjanant estratègies territorials de tipus estructural i dinàmic. No obstant, l’extracció d’hidrocarburs dins i fora del resguardo, aprovada per autoritats no indígenes, no només obstaculitza la presa de decisions per part del poble Salia sinó que genera impactes ambientals que no es poden resoldre des de la planificació indígena.
Referències
Agencia Nacional de Tierras (ANT). 2019. “Resguardos indígenas. Datos Abiertos Agencia Nacional de Tierras”. Base de datos. https://data-agenciadetierras.opendata.arcgis.com/datasets/1a9fde11fc8f48f28388f7da49167e23_0
Banco Mundial. 2015. “Latinoamérica Indígena en el Siglo XXI”. Washington, D.C.: Banco Mundial.
Banco Mundial. 2021. “Pueblos indígenas”. Última modificación marzo 19, 2021. https://www.bancomundial.org/es/topic/indigenouspeoples
Berke, Philip; Ericksen, Neil; Crawford, Jan and Dixon, Jenny. 2002. “Planning and Indigenous People Human Rights and Environmental Protection in New Zealand”. Journal of Planning Education and Research 22: 115-134. https://doi.org/10.1177/0739456X02238442
Beuf, Alice. 2019. “Los significados del territorio. Ensayo interpretativo de los discursos sobre el territorio de movimientos sociales en Colombia”. Scripta Nova. Revista Electrónica de Geografía y Ciencias Sociales XXIII, nº 624. https://doi.org/10.1344/sn2019.23.22452
Cayón, Luis, y Sandra Turbay. 2005. “Discurso Chamánico, Ordenamiento Territorial y Áreas Protegidas en la Amazonía Colombiana”. Journal of Latin American Anthropology 10: 88-125. https://doi.org/10.1525/jlca.2005.10.1.88
Comandulli, Carolina Schneider. 2016. “Gestão territorial e ambiental de terras indígenas. Fazendo planos”. Ruris 10, 1: 41-71. https://www.ifch.unicamp.br/ojs/index.php/ruris/article/view/2634
Comisión Económica para América Latina y el Caribe (CEPAL). 2014. “Los pueblos indígenas en América Latina”. Santiago: CEPAL http://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/37222/S1420521_es.pdf?sequence=1
CONPAZ. 2014. “Propuesta de CONPAZ Comisión de la Verdad”. Bogotá: Comisión Intereclesial de Justicia y Paz. https://issuu.com/comisionjusticiaypaz/docs/comision_de_la_verdad_-_conpaz
Corte Constitucional de Colombia (CCC). 2015. “Sentencia C-617 de 2015”. Magistrado Mauricio González Cuervo. https://www.corteconstitucional.gov.co/relatoria/2015/C-617-15.htm
Departamento nacional de planeación. 2020. “Distribución de los recursos del sistema general de participaciones sgp-48-2020”. Bogotá: DNP. https://colaboracion.dnp.gov.co/CDT/Inversiones%20y%20finanzas%20pblicas/Documentos%20GFT/Distribuciones%20SGP/DD%20SGP-48-2020.pdf
Día Miraña, Gerardo. 2000. “Experiencia de ordenamiento territorial del Bajo Apaporis. Asociación de Capitanes Indígenas del Resguardo Yaigojé y Bajo Apaporis, Aciya”. En Simposio Territorialidad Indígena y Ordenamiento en la Amazonia. Territorialidad indígena y ordenamiento en la Amazonia: memorias, editado por Juan Vieco; Carlos Franky y Juan
Echeverri. 55- 68. Bogotá: Universidad Nacional de Colombia, UNIBIBLOS. http://bdigital.unal.edu.co/10064/6/9588051851.pdf
Escobar, Arturo. 2015. “Territorios de diferencia: la ontología política de los "derechos al territorio"”. Cuadernos de antropología social 41: 25-38. http://www.scielo.org.ar/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1850-275X2015000100002&lng=es&tlng=es
Escobar, Arturo. 2016. “Thinking-feeling with the Earth: Territorial Struggles and the Ontological Dimension of the Epistemologies of the South”. Revista de Antropología Iberoamericana 11, 1: 11-32. https://doi.org/10.11156/aibr.110102e
Etter, Andres; McAlpine, Clive and Possingham, Hugh. 2008. “Historical Patterns and Drivers of Landscape Change in Colombia since 1500: a Regionalized Spatial Approach”. Annals of the Association of American Geographers 98, 1: 2-23. https://doi.org/10.1080/00045600701733911
Flyvbjerg, Bent. 2011. “Case Study”. En The Sage Handbook of Qualitative Research, 4th Edition, editado por Norman Denzin e Yvonna Lincoln. Thousand Oaks: Sage. https://www.academia.edu/3271072/Case_Study.
Franco, Roberto. 1997. “Historia de Orocué”. Bogotá: Kelt Colombia/Ecopetrol
Franky Calvo, Carlos. 2000. “Presentación”. En Simposio Territorialidad Indígena y Ordenamiento en la Amazonia. Territorialidad indígena y ordenamiento en la Amazonia: memorias, editado por Juan Vieco; Carlos Franky y Juan Echeverri, 29 - 42. Bogotá: Universidad Nacional de Colombia, UNIBIBLOS. http://bdigital.unal.edu.co/10064/6/9588051851.pdf
Franky Calvo, Carlos and Mahecha Rubio, Dany. 2000. “La territorialidad entre los pueblos de tradición nómada del noroeste amazónico colombiano”. En: Territorialidad indígena y ordenamiento en la Amazonía, editado por Juan Vieco; Carlos Franky y Juan Echeverri. 183- 210. Bogotá: Universidad Nacional de Colombia, UNIBIBLOS. http://bdigital.unal.edu.co/10064/6/9588051851.pdf
Garavito-Fonseca, Julieta; Suárez, Cesar; Bravo, Andres; Vargas, Rafael; Cuadros, Leidy; Córdoba, Mireya; Miranda, Laura; Martínez, Jenny; Usma, José. 2011. Descripción del medio natural. En Biodiversidad del Casanare: Ecosistemas Estratégicos del Departamento, editado por José Usma y Fernando Trujillo. Bogotá: WWF Colombia
García, Pedro . 2004. “Territorios indígenas: tocando a las puertas del Derecho”. En Tierra Adentro. Territorio indígena y percepción del entorno, editado por Alexandre Surrallés y Pedro García. Skive: IWGIA. https://www.iwgia.org/images/publications//0331_tierra_adentro.pdf
Hibbard, Michael; Lane, Marcus and Rasmussen, Kathleen. 2008. “The split personality of Planning”. Journal of Planning Literature 23, 2: 136-151. https://doi.org/10.1177/0885412208322922
Hibbard, Michael and Lane, Marcus. 2004. “By the seat of your pants: indigenous action and state response”. Planning Theory & Practice 5, 1: 97-104. https://doi.org/10.1080/1464935042000204213a
Jiménez-Montoya, Diana. 2021. “Linking indigenous territorial autonomy and environmental sustainability: a case study of the resguardo El Duya in Colombia”. Tesis doctoral. Technische Universität Dresden.
Jojola, Ted. 2008. “Indigenous Planning - An Emerging Context”. Canadian Journal of Urban Research 17: 37-47. https://www.uwinnipeg.ca/ius/docs/cjur/37-47_Jojola.pdf
Jojola, Ted. 2013. “Indigenous planning: towards a seven generations model”. En Reclaiming indigenous planning, editado por Ryan Walker; Ted Jojola y David Natcher. Montreal: McGill-Queen's University Press.
Lane, Marcus. 2003. “Participation, Decentralization, and Civil Society: Indigenous Rights and Democracy in Environmental Planning”. Journal of Planning Education and Research 22, 4: 360-373. https://doi.org/10.1177/0739456x03022004003
Larson, Anne and Lewis-Mendoza, Jadder. 2012. “Decentralisation and devolution in Nicaragua’s North Atlantic Autonomous Region: natural resources and Indigenous peoples’ rights”. International Journal of the Commons 6, 2: 179-199. http://doi.org/10.18352/ijc.315
Little, Paul. 2003. “Territórios Sociais E Povos Tradicionais No Brasil: Por Uma Antropologia Da Territorialidade”. Anuário Antropológico 28 (1):251-90. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=7433387
Mansilla, Pablo, y Imilan, Walter . 2020. “Colonialidad del poder, desarrollo urbano y desposesión mapuche: urbanización de tierras mapuche en la Araucanía chilena”. Scripta Nova. Revista Electrónica de Geografía y Ciencias Sociales 24 (enero), 630. https://doi.org/10.1344/sn2020.24.21225.
Márquez Guerra, José. 2016. “Reglamentos indígenas en áreas protegidas de Bolivia: el caso del Pilón Lajas”. Revista de Derecho 46: 71-110. http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=85147561004
Matunga, Hirini. 2013. “Theorizing indigenous planning”. En Reclaiming indigenous planning, editado por Ryan Walker; Ted Jojola y David Natcher. Montreal: McGill-Queen's University Press.
Mesa permanente de Concertación (MPC). 2015. “De gobierno a gobierno tejiendo escenarios nacionales de concertación desde los pueblos y organizaciones indígenas con el gobierno nacional”. Bogotá: Mesa permanente de concertación. https://issuu.com/mpcindigena/docs/de_gobierno_a_gobierno_2daedicion
Murgueitio, Carlos. 2015. “El proceso de desamortización de las tierras indígenas durante las repúblicas liberales de México y Colombia, 1853-1876”. Anuario de historia regional y de las fronteras 20, 1: 73-95. http://revistas.uis.edu.co/index.php/anuariohistoria/article/view/4648/5081
Naylor, Lindsay. 2017. “Reframing Autonomy in Political Geography: A Feminist Geopolitics of Autonomous Resistance”. Political Geography 58 (mayo): 24-35. https://doi.org/10.1016/j.polgeo.2017.01.001.
Orta Martínez, Martí; Napolitano, Dora; MacLennan, Gregor; O'Callaghan, Cristina; Ciborowski, Sylvia and Fabregas, Xavier. 2007. “Impacts of petroleum activities for the achuar people of the Peruvian amazon: summary of existing evidence and research gaps”. Environmental Research Letters 2, 4. http://dx.doi.org/10.1088/1748-9326/2/4/045006
Ostrom, Elinor. 2005. Understanding Institutional Diversity. Princeton University Press. ProQuest Ebook Central. http://ebookcentral.proquest.com/lib/slub/detail.action?docID=483578.
Portela-Guarín, Hugo. 2014. “Epistemes - otras: contribución potencial a la organización intercultural de la salud en Colombia”. Universidad y Salud 16: 246-63.
Porter, Libby. 2010. Unlearning the Colonial Cultures of Planning. Surrey: Ashgate. http://periferiesurbanes.org/wp-content/uploads/2013/12/Libby_Porter_Unlearning_the_Colonial_Cultures_ofBookFi.org_1.pdf
Prusak, Yvonne; Walker, Ryan and Innes, Robert. 2016. “Toward Indigenous Planning? First Nation Community Planning in Saskatchewan, Canada”. Journal of Planning Education and Research 36, 4: 440-450. https://doi.org/10.1177/0739456X15621147
Pueblo Salia. 2012. “Mandato Territorial para la Vida del pueblo Indígena Salia”. Manuscrito. ASAISOC, Corporinoquia. Yopal.
Pueblo Salia. 2017. “Estatutos. Asociación de Autoridades Indígenas Sália de Orocué”. Manuscrito. ASAISOC, Corporinoquia. Yopal.
Ribot, Jesse, Agrawal, Arun and Larson, Anne. 2006. “Recentralizing While Decentralizing: How National Governments Reappropriate Forest Resources”. World Development 34, 11: 864-1886. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2005.11.020
Rojas, José María. 2000. “Ocupación y recuperación de los territorios indígenas en Colombia”. Análisis Político 41 (septiembre):69-83. https://revistas.unal.edu.co/index.php/anpol/article/view/80009.
Romero-Toledo, Hugo y Sambolín, Aurora. 2019. “Indigeneidad y territorio: los aymaras y quechuas en el Norte de Chile”. Scripta Nova. Revista Electrónica de Geografía y Ciencias Sociales. XXIII, nº 611. https://doi.org/10.1344/sn2019.23.20408
Rowlands, Jorge. 2013. “Estados latinoamericanos frente a la consulta indígena: Tensión cultural en la implementación de los derechos territoriales”. En Entre el desarrollo y el buen vivir. Recursos naturales y conflictos en los territorios indígenas, editado por Salvador Martí i Puig, Claire Wright, José Aylwin, Nancy Yáñez; Anna Ayuso; Isabel Inguanzo; Sebastián Linares; Jorge Rowlands, Víctor Tricot y Sara Villalba. Madrid: Catarata.
Samudio, Edda. 1995. “Proceso de poblamiento y asignación de resguardos en los Andes venezolanos”. Revista Complutense de Historia de América 21: 167-208. https://revistas.ucm.es/index.php/RCHA/article/view/RCHA9595110167A
Temper, Leah. 2019. “Blocking Pipelines, Unsettling Environmental Justice: From Rights of Nature to Responsibility to Territory”. Local Environment 24, 2: 94-112. https://doi.org/10.1080/13549839.2018.1536698
Tribunal superior del distrito judicial de Bogotá (TSDJB). 2016. “Estructura paramilitar del bloque centauros y héroes del llano y del Guaviare”. Sala de justicia y paz. Alexandra Valencia Molina. Bogotá.
Ugarte, Magdalena. 2014. “Ethics, Discourse, or Rights? A discussion about a decolonizing Project in Planning”. Journal of Planning Literature 29, 4: 403-414. https://doi.org/10.1177/0885412214549421
Ulloa, Astrid. 2012. “Los territorios indígenas en Colombia: de escenarios de apropiación transnacional a territorialidades alternativas”. Scripta Nova evista Electrónica de Geografía y Ciencias Sociales XVI, nº 418 (65). http://www.ub.es/geocrit/sn/sn-418/sn-418-65.htm
Ulloa, Astrid. 2010. “Reconfiguraciones conceptuales, políticas y territoriales en las demandas de autonomía de los pueblos indígenas en Colombia”. Tabula Rasa 13: 73-92. http://www.scielo.org.co/pdf/tara/n13/n13a04.pdf
Van Cott, Donna. 2000. “Latin America: Constitutional Reform and Ethnic Right”. Parliamentary affairs 53, 1: 41-54. https://doi.org/10.1093/pa/53.1.41
Van de Sandt, Joris. 2007. “Behind the mask of recognition: defending autonomy and communal resource management in indigenous resguardos, Colombia”. Tesis doctoral. Universidad de Amsterdam.. http://hdl.handle.net/11245/1.309223
van Velthem Linke, Iori Leonel, Cecília Awaeko Apalaí, Ima Célia Guimarães Vieira, e Roberto Araújo. 2020. “Territorial and Environmental Management in the Indigenous Lands of Paru De Leste River: A Collective Challenge in the Northern Brazilian Amazon”. Sustentabilidade Em Debate 11 (1):51-82. https://doi.org/10.18472/SustDeb.v11n1.2020.19804.
Vieco, Juan; Franky, Carlos; Echeverri, Juan (Eds). 2000. Simposio Territorialidad Indígena y Ordenamiento en la Amazonia. Territorialidad indígena y ordenamiento en la Amazonia: memorias. Bogotá: Universidad Nacional de Colombia, UNIBIBLOS. http://bdigital.unal.edu.co/10064/6/9588051851.pdf
Yusta-García, Raúl, Martí Orta-Martínez, Pedro Mayor, Carlos González-Crespo, y Antoni Rosell-Melé. 2017. “Water Contamination from Oil Extraction Activities in Northern Peruvian Amazonian Rivers”. Environmental Pollution 225 (junio): 370-80. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2017.02.063.
Zaferatos, Nicholas. 2004. “Developing an effective approach to strategic planning for native American Indian reservations”. Space and Polity 8,1: 87-104. https://doi.org/10.1080/13562570410001678824
Zapata Torres, Jair. 2010. “Espacio y territorio sagrado. Lógica del ordenamiento territorial indígena”. Tesis de maestría, Universidad nacional de Colombia. https://www.uneditorial.com/media/hipertexto/epub/9789587619287.pdf
Descàrregues
Publicades
Número
Secció
Llicència
Drets d'autor (c) 2022 Diana Jiménez-Montoya
Aquesta obra està sota una llicència internacional Creative Commons Reconeixement 4.0.
Els autors que publiquen en aquesta revista estan d’acord amb els termes següents:
- Els autors conserven els drets d’autoria i atorguen a la revista el dret de primera publicació, amb l’obra disponible simultàniament sota una Llicència d'Atribució Compartir igual de Creative Commons que permet compartir l’obra amb tercers, sempre que aquests en reconeguin l’autoria i la publicació inicial en aquesta revista.
- Els autors són lliures de fer acords contractuals addicionals independents per a la distribució no exclusiva de la versió de l’obra publicada a la revista (com ara la publicació en un repositori institucional o en un llibre), sempre que se’n reconegui la publicació inicial en aquesta revista.
- S’encoratja els autors a publicar la seva obra en línia (en repositoris institucionals o a la seva pàgina web, per exemple) abans i durant el procés de tramesa, amb l’objectiu d’aconseguir intercanvis productius i fer que l’obra obtingui més citacions (vegeu
- , en anglès).