De l’escultura al post-muralisme. Polítiques d’Art Públic en processos de Regeneració Urbana

Autors/ores

DOI:

https://doi.org/10.1344/waterfront2019.61.6.1

Paraules clau:

Art Públic, Regeneració Urbana, Polítiques Urbanes, Renovació Urbana, Art Urbà, muralisme, post-muralisme

Resum

L’objectiu d’aquest treball és abordar les relacions entre els processos de regeneració urbana i l’art públic. Un tema difícil i complicat a causa, en gran part, a la polisèmia dels dos conceptes, a l’enorme disparitat de pràctiques polítiques, urbanístiques i artístiques, i per incidir en àrees en què predomina la visió cultural de l’imperi. Com succeeix en altres àmbits de les arts, i de les ciències socials i humanes, en les últimes dècades s’ha donat una consideració molt poc crítica del mainstream de les disciplines respecte a assumir les tesis de la bibliografia procedent dels EUA i també del món anglosaxó. Com és ben conegut aquesta bibliografia es fonamenti, únicament, en les experiències i reflexions desenvolupats en el seu entorn sense tenir en compte allò que esdevé a la resta del món. Aquesta actitud demostra el valor de la penetració cultural, imperialista, en l’àmbit de les disciplines referides.

 https://doi.org/10.1344/waterfront2019.61.6.1

En tot cas, sembla pertinent parlar de regeneració urbana a partir dels processos urbans, desenvolupats a tot el món, després de la Segona Guerra Mundial. Aquest concepte agrupa realitats diverses i dispars, relatives a les pràctiques urbanes de renovació dels teixits urbans, dels nous teixits i dels històrics, en el marc dels processos de desenvolupament econòmic i social que van tenir lloc en el període de 1945 a 1973 , amb un impacte enorme en el creixement humà -migracions i concentració de la població en unes poques àrees del territori- i en el desenvolupament físic de les ciutats, dominat pels criteris de planificació urbana i pel pensament funcionalista del Moviment Modern en el marc de la consolidació de l’Estat de Benestar.

Aquests processos es sostenien en la creença en el determinisme físic per part d’aquells que dissenyen les polítiques d’intervenció, de tal manera que, basant-se en aquest pretès vincle entre aspectes físics i socials, “la renovació dels aspectes físics [del barri] fos utilitzada per resoldre problemes eminentment socials. (per exemple, a través del cas extrem de demolició - mateixes cases en bon estat - i reconstrucció) “(Pareja-Eastaway, M, 2007).

És en aquest context que també podem parlar d’Art Públic. En efecte, aquestes transformacions urbanes van estretament associades a un conjunt -divers i diferenciat- d’intervencions artístiques sobre el territori i sobre el construït, generalment propiciada en el marc de les polítiques públiques vinculades amb la Regeneració Urbana.

Finalment, analitzarem l’evolució d’aquestes relacions, quan la transició de les societats industrials a les postindustrials ocorre en el context de l’anomenada “tercera revolució industrial” i el paper que ha tingut la incorporació política de les pràctiques marginals del graffiti a la ¿substitució? de les anteriors polítiques d’art públic en això que anomenem post-muralisme.

Biografia de l'autor/a

Antoni Remesar

Profesor Titular de la Universitat de Bacelona. Director del CR POLIS y de la resvista On the w@terfront. Coordinador del Máster en Diseño Urbano: Arte, Ciudad, Sociedad. Miembro del  grupo de investigación consolidado CRIT (Creación Innovación y Transformación Urbana) de la Universitat de Barcelona. Ha coordinado el programa de doctorado Espacio Público y Regeneración Urbana de la Universitat de Barcelona (1999 – 2017) y ha sido vicedecano de Investigación y Posgrado (2006-2016).Ha dirigido 32 tesis de doctorado. Ha dirigido 10 proyectos de investigación financiados competitivamente sobre Arte Público, Diseño Urnbano, Reneración Urbana.

Profesor visitante en las Universidades de Santiago de Compostela, Lisboa, Nova de Lisboa, Lodz,Instituto Superior técnico de Lisboa,  Pontificia Universidad Católica del Perú, Universidad de Costa Rica, Universidad de La Costa, Universidad de Córdoba (Arg), Universidad de Buenos Aires.

Referències

ABREU, JOSÉ GUILHERME. (2006). Escultura Pública e Monumentalidade em Portugal (1948-1998) (2006.a ed.). Lisboa: FCSH. Unviersidade Nova de Lisboa. Recuperado de https://ucp.academia.edu/Jos%C3%A9GuilhermeAbreu

ACEBILLO, JOSEP. 1993. «Places dures, rondes verdes. La lògica urbanística del projecte olímpic». En Subirós, Pep (ed) EL vol de la fletxa, 105-34. Barcelona: Electa- CCCB.

ABREU Y BARREDA, GABRIEL. (1919, mayo 30). El Arte Público de Madrid. La Construcción Moderna, (10, año XVIII), 118-120.

ALEXANDER, CHRISTOPHER. Notes on the Synthesis of Form. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1964.

ALHUSSIN, RANA. (2017). Barcelona en Reconstrucción: Espacios Públicos de Postguerra. Apertura de la Av. de la Catedral (1939-1958) (Doctoral). Universitat de Barcelona, Barcelona. Recuperado de http://hdl.handle.net/10803/405899

ALPHAND, ADOLPHE. (1867). 1867-1873 Les promenades de Paris / histoire, description des embellissements, dépenses de création et d’entretien des Bois de Boulogne et de Vincennes, Champs- Elysées, parcs, squares, boulevards, places plantées, études sur l’art des jardins et arboretum (Institut National d’Histoire de l’Art). Paris: J.Rothschild editeur. Recuperado de http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6276852z/f4.image.r=Alphand

ÁLVAREZ MORA, A; ROCH PEÑA, F (DIR). (2010). Regeneración Urbana Integrada en Europa. Instituto Universitario de Urbanística. Universidad de Valladolid. Recuperado de https://www.fomento.gob.es/recursos_mfom/pdf/C0DA6769-76CB-4F02-8937-F5CAF2CCD016/111525/3_survey_on_integrated.pdf

ANDRADE MARQUES, INÊS MARIA. (2012). Arte e habitação em Lisboa 1945-1965. Cruzamentos entre desenho urbano, arquitetura e arte pública. Universitat de Barcelona, Barcelona. Recuperado de http://tdx.cat/handle/10803/145901

ANDRADE MARQUES, INÊS MARIA. (2017). “Entalados” nas fachadas de Lisboa. Práticas escultóricas na construção de rendimento na década de 1950. O bairro de Alvalade. Cadernos do Arquivo Municipal. CML, 2o serie(7), 291-306.

ARANTES, OTILIA. (2002). Uma estratégia fatal. A cultura nas novas gestões urbanas. En Arantes, O- Vainer, C- Maricato, E. A cidade do pensamento único. Desmanchando consensos. Petrópolis: Editora Vozes.

ARGAN, GIULIO CARLO. (1961). Proyecto y Destino. Caracas: Publicaciones de la Universidad Central de Venezuela.

ARMAJANI, SIAH. (1995). Espacios de lectura/Reading Spaces. Barcelona: MACBA.

ASCHER, FRANÇOIS. Los Nuevos Principios Del Urbanismo: El Fin de Las Ciudades No Está En El Orden Del Dia. (Les Noveaux Principes de l’Urbanisme. La Fin Des Villes Nèst Pas À L’ordre Du Jour) 2001. Madrid: Alianza, 2004.

BARBA, JOSÉ J. (2011). One Market.One formule. A mural by Isamu Noguchi.

BARNADA, JAUME (Coord). (1987). Àrees de Nova Centralitat. New Downtowns in Barcelona. Barcelona: Ajuntament de Barcelona.

BARNES, J; COLENUTT, B; MALONE, P. (1996). London: Docklands and the State. En in Malone, P (ed) City, Capital and Water (pp. 15-36). London: Routledge.

BARRAL, XAVIER (ED). (1996). L’Art de la VIctòria. Belles Arts i Franquisme a Catalunya. Barcelona: Columna Edicions. S.A.

BAZAL, J. (1986). El peine del viento. Eduardo Chillida, Luis Peña Ganchegui. Pamplona: Q Editions.

BELL, DANIEL. (1976). El advenimiento de la sociedad post-industrial. Madrid: Alianza Universidad.

BERRI, ANDRÉ. (2018). Às margens de Barcelona. O plan de la Ribera (1965) como ponto de convergência dos processos de regeneraçâo urbana na frente marítima. (Master). Barcelona. Recuperado de http://hdl.handle.net/2445/120909

BLANCO, P; CARRILLO, J; CLARAMONTE,J; EXPÓSITO, M. (2001). Modos de hacer: Arte crítico, esfera pública y acción directa. Salamanca: Ediciones de la Universidad de Salamanca.

BOHIGAS, ORIOL. (1963). Barcelona, entre el Pla Cerdà i el Barraquisme. Barcelona: Edicions 62.

BOHIGAS, ORIOL. (1985). Reconstrucció de Barcelona. Barcelona: Edicions 62.

BOHL, CH.C - LEJEUNE, J-F (ed). (2009). Sitte, Hegemann and the Metropolis: Modern Civic Art and International Exchanges. New York: Routledge. Recuperado de http://books.google.esbooks?id=GGKPAgAAQBAJ&pg=PA162&lpg=PA162&dq=Charles+Buls.+Les+principes+de+l%27Art+Urbain&source=bl&ots=r1Yb9nLKae&sig=wsRG6mEnfbJIDQxkn3uZrH2bIWU&hl=ca&sa=X&ei=sSdbVIvdGcfeaNSdgKAJ&ved=0CGcQ6AEwCQ#v=onepage&q=Charles%20Buls.%20Les%20principes%20de%20l’Art%20Urbain&f=false

BONET CASTELLANA, A.,. (1965). Barcelona, una ciutat que no pot seguir vivint d’esquena al mar,. Barcelona: Costa Padrò.

BONIFAZ, J.L; CASTRO,W; DIAS,A; GONÇALVES,J;, & LABRAÑA,C; NUNES DA SILVA, F; VENTURA; F. X. (2016). Retos para una movilidad urbana de futuro. Sintesis y Conclusiones de las Aportaciones Realizadas en el Seno del Grupo de Trabajo “Ciudad y Movilidad” - RUITEM e IFHP. Florianápolis: UFSC.

BONNIER, LOUIS. (1917). Pourquoi nous ouvrons une Ecole d’Art Public? L’Art public. Publication de l’Ecole supérieure d’art public, (1). Recuperado de gallica.bnf.fr

BORJA, JORDI. (1973). Elementos teóricos para el análisis de los movimientos reivindicativos urbanos. Cuadernos de Arquitectura y Urbanismo, 94, GATCPAC II. Recuperado de http://www.raco.cat/index.php/CuadernosArquitecturaUrbanismo/index

BORJA, JORDI. (2003). La Ciudad Conquistada. Madrid: Alianza Editorial.

BORJA, JORDI. (2009). Luces y sombras del urbanismo de Barcelona. Barcelona: Editorial UOC-El Ciervo 96, S.A.

BORJA, JORDI (ED). (1995). Barcelona: un modelo de transformación urbana. Quito: Progr ama de gestión Urbana (PGU-LAC),.

BOVAIRD, T- LÖFFER, E (ED). (2003). Public Management and Governance. London: Routledge.

BOVAIRD, TONY. (1997). Public Art in Urban Regeneration : An Economic Assessmen. En Remesar, A (Ed) Urban Regeneration. A challenge for Public Art (pp. 116-128). Barcelona: Publicacions de la Universitat de Barcelona.

BREA, J.L: (1996). Ornamento y utopia La evolución de la escultura en los años 80-90. Arte, I(4), 95-112.

BROERMAN, EUGÉNE. (1898). Oeuvre de l’Art Public. Premier Congrés International. Bruxellles, 1898. Liège: Auguste Benard. Recuperado de http://gallica.bnf.fr/

BURNHAM, DANIEL H & BENNETT, EDWARD, H. (2009). Plan of Chicago (1909). Chicago: The Great Books Foundation.

CALAVITA, NICO; FERRER, AMADOR. (2000). Behind Barcelona’s Success Story.Citizen Movements and Planners’ Power. Journal of Urban History, 26(6), 793-807.

CALVINO, ITALO. “La Ciudad Escrita: Epígrafes Y Graffiti (1980).” In Colección de Arena. Madrid: Alianza Editorial, 1987

CAPEL, HORACIO. (2005). El Modelo Barcelona: un exámen crítico. Barcelona: Ediciones del Serbal.

CAPEL, HORACIO. (2013). La Morfología de las Ciudades. Tomo III. Agentes Urbanos y Mercado Inmobiliario. Barcelona: Ediciones de Serbal.

CASTELLS, MANUEL. (1972). La cuestión Urbana. México: s. XXI.

CASTELLS, MANUEL. (1973). Movimientos Sociales Urbanos. Méxic: s. XXI.

CASTELLS, MANUEL. (2003, abril). Ciudades y urbanismo en la sociedad en red. Conferencia presentado en 5 Bienal de ciudades y urbanistas europeos, Barcelona.

CERASI, MAURICE. 1976. El espacio colectivo de la ciudad. Colección de Urbanismo. Barcelona: Oikos-Tau, trad. 1990.

CERDÀ, ILDEFONS. (1991). (1859) Teoría de la Construcción de las ciudades aplicada al proyecto de reforma y Ensanche de Barcelona. En in Busquets, Joan (Coord). Teoría de la construcción de las ciudades. Cerdà/ Barcelona. (Vol. 1). Madrid: MAP- Ajuntament de Barcelona.

CHAVES, MIGUEL A.; LORENTE, JESÚS PEDRO (Eds). (2016). Barrios Artísticos y DIstritos Culturales. Nuevos espacios para la creatividad y la revitalización urbana. Madrid: Icono 14 Editorial.

CHOAY, FRANÇOISE. (1998). (1989) Dictionnaire de l’Urbanisme et de l’aménagement. Merlin, Pierre - Choay, Françoise.Dictionnaire de l’Urbanisme et de l’aménagement, 1989 (2005.a ed.). París: PUF.

CIRICI PELLICER, ALEXANDRE. (1977). La estética del franquismo. Barcelona: Gustavo Gili.

CITÉ DE LA CREATION. (2018). Citée Tony Garnier [Web]. Recuperado de https://citecreation.fr/

COLANTONIO, A; DIXON, T (Eds). (2011). Urban Regeneration & Social Sustainability Best practice from European cities. Chichester: Wiley-Blackwell.

COLLINA, CLAUDIA. (2017). Il percento per l’arte in Emilia-Romagna. Dal territorio al Paese. On the w@terfront [en línia], 55(1), 25-44.

CORREIA, PAULO V.D.; NUNES DA SILVA, F. (1985). The peripheral city. Ponencia presentado en ISOCARP Anual Congress, Berlin.

CRANE, DIANE. (1987). The Transformation of the Avant-Garde. Chicago: Chicago University Press.

CRESPO MARTÍN, BIBIANA. (2016). Arte participativo en el espacio público. Proposiciones metodológicas acerca de algunos de sus preceptos. On the w@terfront [en línia], 45(2), 7-36.

DAVIS, MIKE. City of Quartz. Excavating the Future in Los Angeles. London: Verso, 1990.

DELGADO, MANUEL. (2007). la Ciudad Mentirosa: Fraude y Miseria del Modelo Barcelona. Madrid: Catarata.

DOMINGO, MIGUEL –BONET, M.R. (1998). Barcelona i els moviments socials urbans. Barcelona: Fundació Jaume Bofill.

EDITORIAL. (1995, mayo). Els barris exigeixen 8 mesures urgents. Carrer, (31-32), 16-17.

EL HADDAD, MARIE. (2017). Barcelona: Small-Scale Public Spaces (Doctoral). Universitat de Barcelona, Barcelona. Recuperado de http://www.tdx.cat/handle/10803/455143

ELIAS, HELENA. (2007). Arte Pública e Instituições do Estado Novo. Arte Pública das Administrações Central e Local do Estado Novo em Lisboa: Sistemas de encomenda da CML e do MOPC/MOP (1938-1960). Universitat de Barcelona, Barcelona. Recuperado de http://tdx.cat/handle/10803/96401

EMANUEL, RAHM. (2006). Dear Friends. En in Department of Cultural Affairs. The Chicago Public Art Guide. Chicago: Department of Cultural Affairs.

ESPARZA LOZANO, DANAE. (2013, noviembre 21). O chão da Cidade . Lisboa em Barcelona . Rossio Estudos de Lisboa, (2), 48-61.

ESPARZA LOZANO, DANAE. (2014a). El diseño del suelo: el papel del pavimento en la creación de la imagen de la ciudad. Barcelona: TDX. CAT. Recuperado de http://tdx.cat/handle/10803/146248

ESPARZA LOZANO, DANAE. (2017). Barcelona a ras de suelo. Barcelona: Edicions de la Universitat de Barcelona.

ESPARZA LOZANO, DANAE, REMESAR, ANTONI. (2014b). Una identidad en reconstrucción. La calçada a portuguesa. Revista do IHA, (11), 305-317.

EVANS, RICHARD. (1996). Liverpool’s urban renewal initiatives and the arts: a review of policy development and strategic issues. En Lorente, J.P: (ED) The Role of museums and the arts in the urban regeneration of Liverpool (pp. 11-25). Leicester: University of Leicester. Recuperado de http://www.ub.edu/escult/epolis/liverpool/LiverpoolBook.pdf

FERRER, AMADOR. (2010). Barracas y polígonos de viviendas en la Barcelona del siglo xx. En Tatjer, M y Larrea, C (Coord). Barracas. La Barcelona informal del siglo XX (pp. 63-79). Barcelona: Ajuntament de Barcelona.

FINKELPEARL, TOM. (2000). Dialogues in Public Art. (C). Cambridge, Mass.: MIT Press.

FONT, ANTONIO. (2000). La experiencia reciente de Cataluña Planeamiento urbanístico para el siglo XXI. Urban, (5), 60-82.

FONT, ANTONIO. (2015). Territorios urbanos. Memoria de una búsqueda apasionada. Barcelona: Iniciativa Digital Politècnica.

FORUM FOR A NEW WORLD GOVERNANCE. “Universal Declaration of Emerging Human Rights,” 2000. http://www.world-governance.org/article907.html.

FRAMPTON, KENNETH. 1983. «Towards a Critical Regionalism: Six points of an architecture of resistance». En The Anti-Aesthetic. Edited by Hal Foster. Port Townsed: Bay Press.

GEHL, JAN. Life Between Buildings: Using Public Space (1971). New York: Van Nostrand Reinhold, 1987

GIEDION, SIEGFRIED. (1944). The need for a new monumentality. En New Architecture and City Planning, A Symposium. Editedby Paul Zucker (pp. 549-568). New York: Philosophical Library.

GIEDION, SIEGFRIED. (1952). Historical Background to the Core. En in Tyrwhitt, J- Sert, J.L.; Rogers, E.N. The heart of the city. Towards the humanisation of urban life. (pp. 17-25). London and Bradford: Lund Humphries & Co Ltd.

GIL, RAFAEL; PALACIOS, CARMEN. (2000). El ornato urbano. La Escultura Pública en Valencia. Valencia: Ajuntament de Valencia.

GRALINSKA-TOBOREK, A; KAZIMIENRSKA-JERZYK,W. (2016). Aesthetic Energy of the City. Experiencing Urban Art and Space. Lodz: Uniwerytet Lodzki - Fundacja Urban Forms.

GRANDAS, CARME. (2012). Dos pavellons entre una dictadura. Butlletí de la Societat Catalana d’Estudis Històrics, (XXIII (2012), 289-312.

GRUEN, VICTOR; SMITH, LARRY. (1960). Shopping Towns USA. The Planning of Shopping Centers. New York-Amsterdam-London: Reinhold Publishing. Recuperado de https://ia800501.us.archive.org/27/items/shoppingtownsusa00grue/shoppingtownsusa00grue.pdf

GUTIÉRREZ, EDUARDO. (2017). El papel del espacio colectivo dentro de los procesos de regeneración urbana (Doctorado). Universitat de Barcelona, Bracelona. Recuperado de http://tdx.cat/handle/10803/405988

HALL, PETER. (1995). Towards a General Urban Theory. En in Brotchie, J et al. (Eds) Cities in Competition. Productive and Sustainable cities forthe 21st century (pp. 3-32). Melbourne: Logman House.

HALL, PETER. (1997). Regeneration Policies for Peripheral Housing Estates: Inward- and Outward-looking Approaches. Urban Studies, 34(5-6), 873-890.

HALL, PETER. (2014). Cities of Tomorrow. An Intellectual History of Urban Planning and Design Since 1880 (1988) (4rth Edition). London: Blackwell Publishing Ltd.

HALL, TIM; ROBERTSON, IAIN. (2001). Public Art and Urban Regeneration: advocacy, claims and critical debates. Landscape Research, 26(1), 5-26.

HARVEY, DAVID. (1989). From Managerialism to Entrepreneurialism: The Transformation in Urban Governance in Late Capitalism. Geografiska Annaler. Series B, Human Geography, 71(1. The Roots of Geographical Change: 1973 to the Present), 3-17.

HARVEY, DAVID. (1990). The Condition of Postmodernity. Cambridge, Mass./ Oxford: Blackwell.

HEATH, K. P. (2017). Daniel Patrick Moynihan and his ‘Guiding Principles for Federal Architecture’ (1962). PS: Political Science and Politics, 50(2), 384-387.

HEGEMANN, W; PEETS,E. (1922). The American Vitrubius: An Architects’ Handbook of Civic Art. New York: Princenton Academic Press.

HELLER, AGNES. (1972). Historia y vida cotidiana: aportación a la sociología socialista (History and everyday life: contribution to socialist sociology). Mexico. D.F.: Grijalbo.

HERNANDO, MATEO; REMESAR AGUILAR, NEMO A. (2011). The ‘Employment in the Neighbourhoods’ project: A local economic development experience in Catalonia. Local Economy, (6), 6-17.

HINSLEY, H; MALONE, P. (1996). London: Planning and Design in Docklands. En in Malone, P (ed) City, Capital and Water (pp. 37-64). London: Routledge.

HUERTAS,JOSPEP M; FABRE, JAUME. (1984). Monuments de Barcelona. Barcelona: L’Avenç.

HUGHES, ROBERT. (1992). Barcelona. Barcelona: Anagrama.

JACOBS, JANE. (1961). The Death and Life of great american cities. New York: Random House.

JACOBS, ALLAN - APPLEYARD, DONALD. 1987. «Toward an Urban Design Manifesto». American Plannerds Ass. Journnal 53:1: 112-20. https://doi.org/10.1080/01944368708976642.

JAUSSELY, LEON. (1907). Proyecto de enlaces de la zona de Ensanche de Barcelona y de los pueblos agregados. Recuperado de http://www.etsav.upc.es/personals/monclus/cursos/enlaces.htm

JENCKS, CHARLES. (1991). The Language of Postmodern Architecture. London: Academy Editions.

JUAN GARCÍA, NATALIA. (2017). Un waterfront creativo: el distrito de La Daurade en Toulouse. On the w@terfront [en línia], 59(1), 9-50.

JUNCOSA, PATRICIA (ED). 2011. Josep Lluís Sert. Consersaciones y Escritos. Lugares de encuentro para las Artes. Barcelona: Gustavo Gili.

KENNEDY, J.F. (1961). The City upon a Hill. Address of President-Elect John F. Kennedy Delivered to a Joint Convention of the General Court of the Commonwealth of Massachusetts, The State House, Boston, January 9, 1961. Also know as the «City Upon a Hill» speech. Recuperado de https://www.jfklibrary.org/learn/about-jfk/historic-speeches/the-city-upon-a-hill-speech

KENT, CHERYL. (2011). Millenium Park Chicago. Evanston (Il.): Northwestern University Press.

KLEIN, RICARDO. (2016). “Creativity and territory. The construction of centers and peripheries from graffiti and street art”. Street Art & Urban Creativity Scientifc Journal, 2: Center, Periphery, Theory and Practice(2), 6-15.

KLEIN, RICARDO. (2019). Construcciones de ciudad y espacio pœblico desde el graffiti y el street art. Aportes desde un an‡lisis de la fotografía. Revista Universitas Human’stica, La (s) imagen(es) como fuente, objeto y lenguaje en la Sociología y la Antropología.(87).

KRAUSS, ROSALIND. (1985). La escultura en el campo expandido. En Foster, H (Ed) La Posmodernidad (pp. 59-74). Barcelona: Kairós.

INNERAITY, DANIEl. El Nuevo Espacio Público (The New Public Space). Madrid: Espasa Calpe, 2006.

LACY, SUZANNE. (1995). Mapping the terrain : new genre public art. Seattle : Bay Press. Recuperado de http://cataleg.ub.edu/record=b1401814 S1*cat

LANDRY, CHARLES. 2006. The art of city-making. London- Sterling, VA: Earthscan.

LASH, S - URRY,J (1994). Economies of Signs & Space. London: Sage.

LE CORBUSIER. (1937). Les tendances de l’architecture rationaliste en relation avec la collaboration de la peinture et de la sculpture. L’étude de la tendance que impera au contraire dans l’architecture rationaliste à exclure, comme superflue, selon une logique rigoureuse, le concurs des arts figuratifs. En in Reale Accademia d’Italia Fondazione Alessandro Volta, Atti dei convegni 6, Convegno di arti 25 -31 Ottobre 1936. Tema: Rapporti dell’architettura con le arti figurative (pp. 119-129). Roma: Reale Accademia d’Italia Fondazione Alessandro Volta. Recuperado de http://www.lincei-celebrazioni.it/volta/i6lecorbusier.html

LE CORBUSIER. (1952). The Core as a Meeting Place of the Arts. En in Tyrwhitt, J- Sert, J.L.; Rogers, E.N. The heart of the city. Towards the humanisation of urban life. (pp. 3-16). London and Bradford: Lund Humphries & Co Ltd.

LE CORBUSIER. 2006. (1955) Le Poéme de l’Angle Droit. Madrid: Circulo de Bellas Artes.

LEAL, JOANA DA CUNHA. (2010). On the strange place of Public Art in contemporary Art Theory. On the W@terfront [En Línia], Núm. 16, 35-52.

LEAL, JOANA DA CUNHA. (2013). A paisagem da Baixa. Rossio. Estudos de Lisboa, (2), 12-21.

LE GOF, JACQUES. 1997. La Civilisation de L’occident médiéval. Paris: Flammarion.

LEARY, FRANK E.; MCCARTHY, J. (2013). The Routledge Companion to urban regeneration. New York: Routledge.

LECEA, IGNASI DE. (2004). Arte Público, Ciudad y Memoria. On the w@terfront [en línia], (5), 5-17.

LECEA, IGNASI DE 2006. «Sobre el proyecto del suelo». On the w@terfront [en línia], 2006

LECEA, IGNASI DE; Remesar, A; Grandas, C. (2004). BCN Art Public. Barcelona: Ajuntament de Barcelona. Recuperado de http://www.bcn.cat/artpublic

LEFEBVRE, HENRI. (1969). El derecho a la ciudad (1968). Barcelona: Península.

LEFEBVRE, HENRI. (1973). La revolución urbana (1971). Madrid: Alianza Editorial.

LEFEBVRE, HENRI. (1981). Critique de la Vie Quotidienne III. De la modernité au modernisme (Pour une métaphilosofie du quotidien). Paris: L’Arche Editeur..

LÓPEZ LUCIO, RAMÓN. (2012). Vivienda colectiva, Espacio Público y Ciudad. Madrid: Editorial Nobuko.

LORENTE, JESÚS PEDRO. (1996). The contribution of the arts scene to the revitalisation of declining inner-city areas in Liverpool and Marseilles. En Lorente, J.P: (ED) The Role of museums and the arts in the urban regeneration of Liverpool (p. 172). Leicester: University of Leicester. Recuperado de http://www.ub.edu/escult/epolis/liverpool/LiverpoolBook.pdf

LORENTE, JESÚS PEDRO. (1997). Focos «artísticos» de revitalización urbana, espacios para el sincretismo. En Lorente, Jesús Pedro (Ed) Espacios de Arte Contemporáneo, generadores de revitalización urbana (pp. 11-27). Zaragoza: INO Reproducciones, S.A.

LORENTE, JESÚS PEDRO. (2018). Arte Público y museos en distritos culturales. Gijón: Ediciones Trea.

LYNCH, KEVIN. (1960). The Image of the City. Cambridge, Mass.: The Technolgy Press & Harvard University Press.

LYNCH, KEVIN. (1985). La buena forma de la Ciudad (1981). Barcelona: Gustavo Gili.

MANDANIPOUR, ALI. Designing the City of Reason. Foundations an Frameworks. London & New York: Routledge, 2007

MacCALLUM, D; MOULAERT, F; HILLIER, J; VICARI HADDOCK, S. (2009). Social Innovation and Territorial Development. Farnham - Burlington: Ashgate.

MADERUELO, JAVIER. (1990). El Espacio Raptado. Madrid: Mondadori.

MADERUELO, JAVIER. (1994). La Pérdida del pedestal. Madrid : Círculo de Bellas Artes. Recuperado de http://cataleg.ub.edu/record=b1471671 S1*cat

MARÍN, ANA MARIA (ED). (2007). Ciudad Universitaria de Caracas. Patrmonio. Caracas: Fundación Centro de Arquitectura.

MARTÍ-COSTA, M; PARÉS, M (Coord). (2009). Llei de barris: cap a un política de regeneració urbana participada i integral? Barcelona: Generalitat de Catalunya.

MATOS, MARÍA. 2016. «Public space design for flooding: Facing the challenges presented by climate change adaptation». Tesis Doctoral, Barcelona: Universitat de Barcelona. http://hdl.handle.net/10803/400001.

MATOS, MARIA; COSTA; JOAO PEDRO. 2016. «Climate Change and Urbanism. A new role for public space design?» En in Remesar, A (ED) The Art of Urban Design in Urban Regeneration, 62-85. Barcelona: Edicions de la Universitat de Barcelona.

MAY, ERNST. (1931). Las nuevas ciudades en la U.R.S.S. A.C. Documentos de Actividad Contemporánea, (4), 32-34.

MAY, ERNST. (1932). Las nuevas ciudades en la U.R.S.S. (Conclusión). A.C. Documentos de Actividad Contemporánea, año II(5), 43-45.

MEYER, HAN. (2003). City and Port: The Transformation of Port Cities: London, Barcelona, New York and Rotterdam. Rotterdam: International Books.

MITCHELL, W.J.T. (1990). Art and the Public SPhere. Chicago: The University of Chicago Press.

MONCLÚS, FCO. JAVIER. (2005). El Modelo Barcelona, ¿Una fórmula Original? de la «Reconstrucción» a los Proyectos urbanos estratégicos (1997-2004). Perspectivas Urbanas, (3). Recuperado de http://www.raco.cat/index.php/Perspectivas/article/view/84991 [Consulta: 09-01-17]

MONTANER, J.M.- ALVAREZ, F - MUXÍ, Z (ED). (2011). Archivo Crítico Modelo Barcelona, 1973 -2004. Barcelona: Ajuntament de Barcelona.

MORGAN BELL, DANIEL. (2014). Estudio de viabilidad de la vivienda familiar de huella pqueña: una experiencia de investigación interdisciplinaria. On the w@terfront [en línia], (29), 41-57.

MOULAERT, F; MARTINELLI, F; SWYNGEDOUW, E; GONZALEZ, S. (2010). Can Neighbourhoods Save the City?. Community development and social innovation. Abingdon: Routledge. Taylor & Francis Group.

MOURE, GLORIA. (1994). Configuraciones Urbanas (Ediciones Polígrafa,S.A.). Barcelona.

MOYNIHAN, DANIEL P. (1962). Guiding Principles for Federal Architecture. En in AA.VV. General Services Administration. 1962. Annual Report of the Administrator of General Services. Washington DC: US Government Printing Office.

MUMFORD, ERIC. 2000. The CIAM Discourse on Urbanism, 1928 -1960. Cambridge, Mass.: MIT Press.

MUMFORD, ERIC. 2018. Designing the Modern City. Urbanism since 1850. New Haven and London: Yale University Press.

MUMFORD, LEWIS. 1938. The Culture of Cities. San Diego-New York-London: Harcourt Brace Jovanovich, Publishers.

MUMFORD, LEWIS. 1971. Técnica y Civilización (1932). Madrid: Alianza Editorial.

MUÑOZ, FRANCESC. 2008. Urbanalización. Paisajes comunes, lugares globales. GG Mixta. Barcelona: Gustavo Gili.

NEL·LO, ORIOL. (2001). Ciutat de Ciutats. Barcelona: Editorial Empuries.

NEL·LO, ORIOL (coord.). (2009). La Llei de barris. Una aposta col.lectiva per la cohesió social. Barcelona: Generalitat de Catalunya. Departament de Política Terriorial i Obres Públiques.

NOGUCHI, ISAMU. (1968). A Sculptor’s World. Harper and Row.

NUNES DA SILVA, F. (2013). Mobilidade urbana: os desafios do futuro. Cadernos Metropolitanos, 15(30), 377-388. http://dx.doi.org/10.1590/2236-9996.2013-3001

OBRAZTSOV, A. (1961). What Will Our Future Cities Look Like? The Soviet Review, A Journal of Translations, 2(4). Recuperado de www.saveelsobrante.com/F21scsmartgrowth_russianplanning.htm

PAREJA-EASTAWAY,M. (2007). Remodelant els barris. Reflexions per a una bona pràctica. En in AA.VV. Informe Anual de la provincia de Barcelona 2007 (pp. 229-245). Barcelona: Cambra de comerç de Barcelona.

PAREJA-EASTAWAY,M; WINSTON,NESSA (ED). (2016). Sustainable Communities and Urban Housing. A Comparative European Perspective. Routledge. Taylor & Francis Group.

PEREIRA, M., & NUNES DA SILVA, F. (2008). Modelos de ordenamento em confronto na área metropolitana de Lisboa: cidade alargada ou recentragem metropolitana? (Vol. 20).

PERKINS, LUCY FITCH. (1903, febrero). Municipal Art. John W. Reps, Professor Emeritus, Department of City and Regional Planning, West Sibley Hall, Cornell University, pp. 516-527.

PIERRE, JON. (2011, agosto 15). Rethinking Comparative Urban Politics: From Urban Regime Theory to Urban Governance? SSRN. Recuperado de https://ssrn.com/abstract=1909759 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1909759

PINTO, A.J.; REMESAR; A; BRANDÃO,P; NUNES DA SILVA, F. (2010). Planning Public Spaces Networks towards Urban Cohesion. En Sustainable City / Developing World. 46th ISOCARP Congress,. Nairobi: Isocarp Paper Platform.

PORTAS, NUNO. (2005). Os tempos das formas. Vol.I A cidade feita e refeita. Guimaraes: Universidade do Minho.

PRADEL, MARC; GARCÍA CABEZA, MARISOL. (2018). El momento de la ciudadanía. Innovación Social y Gobernanza Urbana. Madrid: La Catarata.

RAPOPORT, AMOS. (1977). Human Aspects of Urban Form Towards a Man—Environment Approach to Urban Form and Design. Oxfor - New York- Toronto -Sydney- París - Frankfurt: Pergamon Press.

RAPOPORT, AMOS. (1982). The Meaning of the Built Environment. Tucson: The University of Arizona Press.

REMESAR, A - NUNES DA SILVA, F. (2010). Regeneraçao Urbana e Arte Pública. En Andrade, P (ED) Arte Pública e Cidadania. Novas leituras da cidade criativa (pp. 83-102). Lisboa: CAleidoscopio.

REMESAR, A - NUNES DA SILVA, F. (2019). Políticas Urbanas: Arte Pública na Regeneração Urbana. En Andrade, P (ED) Arte Pública e Cidadania. Novas leituras da cidade criativa(segunda edición) (En prensa). Lisboa: Caleidoscopio.

REMESAR, A (ED). (1999). Urban Regeneration, a challenge for public art (2005.a ed.). Barcelona: Publicacions de la Universitat de Barcelona. Recuperado de http://hdl.handle.net/2445/23523

REMESAR, A (ED). (2016). The Art of Urban Design in Urban Regeneration. Barcelona: Edicions de la Universitat de Barcelona.

REMESAR, A: SALAS, X; VIDAL, T. (2016). Urban Governance and Creative Participation in Public Space and Public Art. En in Remesar, A (ED) The Art of Urban Design in Urban Regeneration (pp. 112-156). Barcelona: Edicions de la Universitat de Barcelona.

REMESAR AGUILAR, NEMO A. (2009). Procesos de regeneración urbana ¿hacia proyectos urbanos participativos? (Tesis de Master). Universitat de Barcelona, Barcelona.

REMESAR AGUILAR, NEMO A. - BORJA, M. (2014). Promoting a place-based approach in the configuration of local development policies in Spain: the Catalan experience. Local Economy, 29(4-5), 469-485.

REMESAR, ANTONI. (1997). Hacia Una teoría del Arte Público. Barcelona: CR POLIS. Recuperado de https://ub.academia.edu/AntoniRemesar/Books

REMESAR, ANTONI. (2004). Do ferro fundido ao design urbano. En Brandão;, P- Remesar, A (Ed). Design Urbano Inclusivo. Uma experiéncia de projecto em Marvila. (pp. 23-36). Lisboa: Centro Português de Design.

REMESAR, ANTONI. (2005). Ornato público, entre a Estatuária e a Arte Pública. En in Carvalho, Anabela (Coord) Estatuária e Escultura de Lisboa (pp. 14-19). Lisboa: Câmara Municipal de Lisboa.

REMESAR, ANTONI. (2007). O «estilo Alphand-Davioud- Hittorf» de mobiliário urbano nos centros históricos. Arquitecturas. O jornal de negócios do mercado das cidades, (28), VIII-IX.

REMESAR, ANTONI. (2011a). O carácter simbólico da rua, identidade e apropiação. En in Brandao, P (ED) A rua é nossa... de todos nós ! Lisboa: MUDE- Instituto Superior Técnico.

REMESAR, ANTONI. (2012a). Strategie ddi Rgeneraziones urbana: L’arte e lo Spazio Pubblico. En in Maspoli, R - Saccomandi, M. Arte, Architettura, Paesaggio. Firenze: Alinea Editrice.

REMESAR, ANTONI. (2013a). Barcelona: Un modelo de Arte Público y Diseño Urbano. En in HAMANN, Johana (ED) LIMA: ESPACIO PÚBLICO, ARTE Y CIUDAD (pp. 13-54). Lima: Pontificia Universidad Católica del Perú.

REMESAR, ANTONI. (2013b). Two World Fairs - Two Social Republics - Two Pavilions. DOI: 10.13140/RG.2.1.1186.2162. Recuperado de https://www.researchgate.net/publication/299561812_Two_World_Fairs_-_Two_Social_Republics_-_Two_Pavilions

REMESAR, ANTONI. (2014). Arte público hoy: desafíos y oportunidades. En Helena Elias, Inês Marques e M.Constança Vasconcelos (Eds). ARTE PÚBLICA E EDUCAÇÃO: INTERVENÇÃO, MEMÓRIA E CIDADANIA. (pp. 33-50). Lisboa: Edições Lusófonas.

REMESAR, ANTONI. (2016a). Arte Público. Retos y Oportunidades (II). La consolidación de los lenguajes. On the w@terfront [en línia], 41(2), 7-59.

REMESAR, ANTONI, (2016b). ¿Monuments vs Memorials? Some doubts, some refelctions, No proposals? En Ricart, N (ED) Public Space and Remembrance. Barcelona: Publicacions i Edicions de la Universitat de Barcelona.

REMESAR, ANTONI.(2016c). New Urban Decorum? Aesthetics To and Fro. En in Gralińska-Toborek;A -Kazimierska-Jerzyk, W (ED) Aesthetic Energy of the City (pp. 19-54). Lodz: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego (Łódź University Press).

REMESAR, ANTONI. (2011b). Public Art, strategies for the regeneration of public space. Recuperado de http://www.raco.cat/index.php/Waterfront/article/view/234245

REMESAR, ANTONI. (2012b). Being Global? La crisis y los museos virtuales en arte público y diseño urbano. Recuperado de http://www.raco.cat/index.php/Waterfront/article/view/249794

REMESAR, ANTONI; RÍOS, MARIEN. (2015). Barcelona: Paisajes de la Modernidad. On the w@terfront [en línia], (35), 5-58.

REMESAR, ANTONI; RÍOS, MARIEN. (2018). Barcelona s. XVIII, un paisatge en construcció. On the w@terfront [en línia], 60(1), 9-77.

REMESAR,A; VIDAL, T. (2006). La Mina. Pla d’accions de Barri en Espai Públic. Centre Recerca POLIS- COnsoric Barri de la Mina. Recuperado de http://www.ub.edu/escult/usos_besos/pab_mina.pdf

RICART, NÚRIA, AND ANTONI REMESAR. “Reflexiones sobre el espacio público/ Thoughts on Public Space”. On the w@terfront, 25, 2013. http://www.raco.cat/index.php/Waterfront/article/view/263776.

RÍOS DÍAZ, MARIEN. (2017). ¿Hacer Ciudad? Barcelona, la construcción del paisaje, 1929 -1973 (Doctoral). Universitat de Barcelona, Barcelona. Recuperado de http://hdl.handle.net/10803/481954

ROBERT, P - SYKES, H. (2000). Urban Regeneration: A Handbook. London: SAGE.

ROBINSON, CH. MULFORD. (1904). Modern Civic Art or The City Made Beautiful. New york- london: G.P. Putnam’s Sons. Recuperado de http://www.archive.org/details/civicartormodernOOrobirich

ROSSI, ALDO. La Arquitectura de la Ciudad. Barcelona: Gustavo Gili, 1968

ROWE, C - KOETTER, F. (1983). Collage City (1978). Cambridge, Mass.: MIT PRESS.

SABATÉ, JOAQUIM. (1999). El proyecto de la calle sin nombre. Los reglamentos urbanos de la edificación París-Barcelona. Barcelona: Fundación Caja de Arquitectos.

SALAS, XAVIER. (2016). Bon Pastor (Barcelona) un territorio en construcción. On the w@terfront [en línia], 43, 7-46.

SAMBRICIO, CARLOS. (2014). La vivienda Social en España, 1949-1959. Zaragoza: Escuela de Ingeniería y Arquitectura (EINA) de la Universidad de Zaragoza. Recuperado de https://www.youtube.com/watch?v=A2-eKWUqQe0

SASA, ZUHRA. (2017). De la Segregación territorial a la Cohesión Urbana. San José, Costa Rica (Doctoral). Universitat de Barcelona, Barcelona. Recuperado de http://hdl.handle.net/10803/406002

SENIE, HARRIET F. (1992). Contemporary Public Sculpture. Tradition, Transformation and Controversy. New York: Oxford Universty Press.

SENNETT, RICHARD. 1997. Carne y Piedra. El cuerpo y la Ciudad en la civilización occidental (1994). Madrid: Alianza Editorial.

SENNETT, RICHARD. Building and Dwelling. Ethics for the city. New York: Farrar, Strauss and Giroux, 2018.

SERT, JOSEP LLUÍS. (1952). Centres of Community Life. En in Tyrwhitt, J- Sert, J.L.; Rogers, E.N. The heart of the city. Towards the humanisation of urban life. (pp. 3-16). London and Bradford: Lund Humphries & Co Ltd.

SERT, JOSEP LLUÍS. (2011). The relationship of painting and sculpture with Architecture (1951). En in Patricia Juncosa (ED) Josep Llúís Sert. Conversaciones, esritos. Lugares de encuentro para las artes. Barcelona: Gustavo Gili.

SERT, JOSEP LLUÍS, LÉGER, FERNAND, & GIEDION, SIEGFRIED. (1943). Nine Points on Monumentality. Harvard Architecture Review.

SIMÓ SOLSONA, M. (2016). Evaluating the policies of urban regeneration in Europe. En Remesar, A (Ed) The Art of Urban Regeneration. Policies, Public Space and Governance. Barcelona: Publicacions de la Universitat de Barcelona.

SITTE; CAMILO. (1889). City Planning According to Artistic Principles (1889). [Translated by George R. Collins and Christiane Crasemann Collins]. London: Phaidon Press.

SOLÀ-MORALES, MANUEL. 1992. «Espacios Públicos / Espacios Colectivos». La Vanguardia, 05 1992. http://cafedelasciudades.com.ar/carajillo/5_art3.htm.

SPIGNO, ROCCO PIETRO. (2017). L’applicazione della legge del 2% in Liguria: metodologia di una ricerca. On the w@terfront [en línia], 55(1), 9-23.

SOJA, WALTER. Postmodern Geographies: The Reassertion of Space in Critical Social Theory. London: Verso, 1989.

SUBIRACHS, JUDITH. (1989). L’escultura commemorativa a Barcelona (1936-1986). Barcelona: Els Llibres de la Frontera.

SUBIRÓS, PEP (Ed). (1993). El vol de la fletxa. Barcelona 92´. Crònica de la reinvenció d’una ciutat. Barcelona: Electa.

TATJER, M - LARREA, C (EDS). (2010). Barraques. La Barcelona informal del segle XX. Barcelona: MUHBA- Ajuntament de Barcelona.

TOKESHI, JUAN. (2006). Lima Sur: Un modelo por armar. Recuperado de http://repositorio.pucp.edu.pe/index/bitstream/handle/123456789/11908/lima_sur_Tokeshi.pdf?sequence=1

TOMKINS, CALVIN, CAMPBELL, ROBERT; CRUIKSHANK, JEFFREY. (1985). Artists and Architects Collaborate : Designing the Wiesner Building. Cambridge, Mass.: MIT Press.

TORRENT, HORACIO. (2010). On Modern Architecture and Synthesis of the Arts: Dilemmas, Approaches, Visicitudes. Do.Co.Mo.Mo. Journal, 42(Sumer 2010).

TZONIS, ALEXANDER. 1977. 1972.- Hacia un entorno no opresivo (Towards a Non-opressive Environment). Barcelona: Hermann Blume.

UN-HABITAT. (1999). Urban Governance Index (UGI) A tool to measure progress in achieving good urban governance. Recuperado de http://mirror.unhabitat.org/downloads/docs/2232_80907_UGIndex.doc

UNITED CITIES AND LOCAL GOVERNMENTS (UCLG). Policy Paper on Urban Strategic Planning:. Local Leaders Preparing for the Future of Our Cities. México: UCLG, 2010.

URRY, JOHN. (1995). Consuming Places. London- New York: Routledge.

VATTIMO, GIANNI. (1986). Ornamento y Monumento. En El fin de la Modernidad. Nihilismo y Hermenéutica en la cultura posmoderna (p. 159). Barcelona: GEDISA.

VERHEIJ, GERBERT. (2017). The aesthetic of Lisbon: Writing and practices during the early 20th century (Doctoral). Universitat de Barcelona, Barcelona. Recuperado de http://www.tesisenred.net/handle/10803/404490

VILLANUEVA, CARLOS RAÚL. (1980). (1954) Síntesis de las Artes. En in Carlos Raúl Villanueva: Textos escogidos. Caracas: Facultad de Arquitectura y Urbanismo. Universidad Central de Venezuela.

VON MOOS, STANISLAUS. 2010. «Art, Spectacle and Performance. Notes on Le Corbusier and the Synthesis of the Ats». do.co.mo.mo International journal, núm. 42: 90-99

Descàrregues

Publicades

2019-05-16

Com citar

Remesar, Antoni. 2019. “De l’escultura Al Post-Muralisme. Polítiques d’Art Públic En Processos De Regeneració Urbana”. on the w@terfront. Public Art.Urban Design.Civic Participation.Urban Regeneration 61 (1):3-65. https://doi.org/10.1344/waterfront2019.61.6.1.

Articles més llegits del mateix autor/a

1 2 3 4 > >>